Áo Tấc

Trang phục Nguyễn Triều tại Thành Phố Hồ Chí Minh

Thời Nguyễn, triều đình ban hành những quy định rất chi tiết và chặt chẽ về trang phục cho từng hạng người trong xã hội, dựa theo các tiêu chí: chất liệu, màu sắc, cách may, họa tiết trang trí, thậm chí cả số lượng y phục.
Chất liệu các loại vải dùng để may áo, mũ cho vua chúa, hoàng thân quốc thích đều là cao cấp và thường đặt mua ở Trung Hoa, hay do các hộ dệt lụa, vải dành riêng cho triều đình cung cấp. Nhiều làng dệt truyền thống trong nước tiến nộp các mặt hàng dệt chất lượng cao thay cho tiền nộp thuế. Trên áo mão của các bậc vua chúa thường đính vàng bạc, trân châu, kim cương... để tăng thêm giá trị và uy nghi.

Về đề tài trang trí, sự phân chia thứ bậc theo chủ đề được tuân thủ nghiêm ngặt. Áo vua trang trí rồng, áo hoàng tử trang trí lân, áo hoàng hậu công chúa thêu hoa và chim phụng. Mũ đại triều của vua có 9 hình rồng hướng thiên bằng vàng; mũ hoàng hậu có 9 con rồng, 9 con phượng; mũ hoàng thái hậu chỉ thêu 9 con phượng; mũ của cung giai thì tùy theo thứ bậc mà có từ 1 chim phượng đến 7 chim phượng...

Cũng là đề tài rồng nhưng rồng trên áo vua thì có 5 móng, rồng trên áo thái tử cũng có 5 móng nhưng chỉ là rồng mặt nạ, không được trang trí phi long hay hồi long triều nhật, nhưng thường là rồng 4 móng. Và nếu trên áo vua, hậu trang trí những con rồng với dáng vẻ uy nghi, đường bệ thì trên áo mũ của hoàng thân, tôn tước chỉ là những con mãng, con giao (các hóa thân ở thứ bậc thấp hơn của rồng).

Trên áo mão của hoàng thái hậu và hoàng hậu trang trí đồ án hoa đoàn phượng (bông hoa tròn trong có hình hai con phượng), với những nét vẽ, đường thêu rất sống động, công phu thì phượng hoàng trên áo của cung giai chỉ là những hình ảnh giản lược, cách điệu và số đồ trân bảo đính kèm cũng ít hơn. Chỉ có trên áo vua, hậu người ta mới trang trí thêm các hoa văn tứ thời, bát bửu, còn trên áo mão của vương tôn và cung giai, bát bửu được thay thế bằng những cổ đồ.



Trang phục của các bậc vua chúa nhà Nguyễn cũng có nhiều loại và mỗi loại lại có tên gọi riêng, màu sắc riêng và chỉ mặc trong những dịp cụ thể. Các thứ ấy có thể phân thành các nhóm: trang phục thiết đại triều; trang phục thiết thường triều; trang phục nghi lễ và thường phục. Mỗi nhóm bao gồm: áo, mũ, đai, quần, hốt, giày ủng, hia hài... được may theo cách thức riêng, có tên gọi riêng và có màu sắc hoa văn khác nhau. Mũ thiết đại triều của vua gọi là mũ cửu long; áo gọi là long bào, trang trí rồng mặt nạ, đi kèm là ủng thêu đôi rồng bằng kim tuyến có nạm vàng. Mũ thiết thường triều của vua gọi là mũ bình thiên, áo gọi là hoàng bào, thêu viên long nạm trân châu, tơ vàng, đi kèm là đôi hài thêu rất cầu kỳ. Mũ dùng trong dịp vua tế Nam Giao là miện, áo gọi là cổn, màu đen, tay thụng thật lớn, thêu lưỡng long triều nhật, dọc hai thân trước. Áo vua mặc đi cày ruộng Tịch Điền thêu rồng nhỏ trong các cụm mây, màu gạch non, gọi là hồng bào. Trong khi đó, mũ của thái tử, tuy rất giống mũ bình thiên của vua nhưng lại gọi tên là mũ bình đính.
Sự phân biệt về tên gọi, màu sắc, thể thức trang trí trên các loại trang phục là nhằm để phân biệt giai tầng, thứ bậc của người sử dụng.